Dit is een lezing die ik diverse keren gehouden heb op informatiedagen van de stichting HoriSon.

Er was een jongetje met autisme dat voor een intensieve week naar het Option Institute toe kwam. Zijn ouders hadden veel geld en moeite besteed om dit mogelijk te maken. Maar nu hij in zijn speciale speelkamer was, trok hij zich helemaal terug. Hij ging op de grond liggen en deed zijn ogen dicht. De child facilitator die bij hem was, nam een opmerkelijk besluit: ze besloot ook op de grond te gaan liggen. Ze concentreerde zich met al haar vezels op de liefde die ze voor dit kind wilde voelen. Drie lange minuten lagen ze daar zo samen. Daarna stond hij op, kwam naar haar toe, pakte haar hand en hebben ze samen wild en heerlijk gespeeld, terwijl het jochie hard moest lachen – en zijn ouders vertelden dat ze dit voor hen een volkomen nieuw tafereel was.

Ik heb een ander jongetje meegemaakt, dat meervoudig gehandicapt was. Hij lag ook op de grond, maar dat kwam omdat hij nog niet kon zitten. Praten kon hij ook nog niet. Toch heb ik meegemaakt hoe hij, na veel stimulans, het woord ging zeggen voor iets dat hij heel erg lekker vond: plakjes banaan!! Ik zat samen met zijn ouders achter de doorkijkspiegel, en zag hun tranen van ontroering. Je zou kunnen zeggen dat hij begon te spreken omdat zij de banaan omhoog hield, zorgde dat hij het kon zien, hem uitnodigde om het woord te zeggen, enz. Maar toen ik daar stond, was het eerste dat me opviel was dat het zo’n lieve juf was, en dat ze met zoveel duidelijk plezier, met zoveel liefde van dit kind genoot. Ze was op geen enkele manier bezig met hoe vreemd of gehandicapt dit kind was. Zij zag alleen een mensje om van te houden.

Deze houding is geen toevalligheid. Het is een bewust geoefend iets. De Kaufmans noemen het To Love Is To Be Happy With. Van iemand houden staat gelijk aan gelukkig met hem zijn. En hoe je gelukkig met iemand kunt zijn, hoe je zelf gelukkig kunt zijn, dat heeft Kaufman heel concreet onderzocht – wat doen gelukkige mensen met zichzelf? De resultaten van zijn onderzoek heeft hij uitgewerkt en weer uitgetest in de cursussen die hij gaf. Uiteindelijk is daar het boekje Kies voor Geluk uitgerold, waarin achterin de 6 wegen naar het geluk staan. Een heel concrete handleiding dus om je grondhouding te veranderen. En waarom zou je? Je zou kunnen zeggen dat in hun werk met volwassenen en met bijzondere kinderen, de Kaufmans gewoon hebben ontdekt dat dit soort onvoorwaardelijke liefde een essentieel ingredient is.

Ik denk dat bijzondere kinderen maar al te vaak benaderd worden vanuit die dingen waar mensen NIET gelukkig met ze zijn. Juist die gedragingen die ze hebben gevonden omdat ze dat nodig hebben, ontmoeten meestal niet een houding waarin mensen gelukkig met ze zijn. Dat wat ze uniek maakt, daar worden ze ook op afgekeurd. Het lijkt erop dat ze daar ook nog eens behoorlijk gevoelig voor zijn. Maar ik weet niet of je dat zelf wel eens hebt meegemaakt – maar als je het gevoel hebt dat iemand iets van jou afkeurt, dan heb je zelf ook vaak het gevoel dat je liever niet in de buurt bent van die persoon. Het oordeel van die ander staat in de weg van vrijelijk contact tussen jullie. Het kan ook anders. Opnieuw in de speelkamer maakte ik een kindje mee dat voortdurend met zijn handen tegen zijn hoofd sloeg. Het kletste ervan! De speelster die bij hem was, vond dat niet eng, of naar. Ze toonde interesse, wilde hulpvaardig zijn. Ze zei: hee, wat doe je daar? Mag ik dat ook eens proberen (en sloeg zachtjes tegen haar eigen hoofd). Hoezo doe je dat? Dat is een manier waarop je informatie kunt verzamelen, open kunt oberveren, en waarop je het kind in zijn waarde kunt laten.

Dat brengt ons meteen bij de eerste van de wegen naar het geluk: niet oordelen. Een andere van de wegen kun je hierbij ook meteen toepassen: dat is je richten op waar je blij mee bent en dat heel concreet benoemen. En je kunt er ook voor kiezen dat je je comfortabele, prettige, toegankelijke gevoel belangrijker vindt dan al het andere – dat het de eerste prioriteit krijgt. Belangrijker wordt dan die schone luier, dan zelf de jas dicht doen, dan dat je je zin krijgt.

Nog een andere van de wegen naar het geluk die ik je noemen wil is ‘authenticiteit’. Echt zijn. Trouw aan jezelf. Geen masker dragen, geen rol spelen, niet liegen. Zijn wat je bent, voelen wat je voelt, en daar eerlijk voor uitkomen. Je kunt je voorstellen dat je kind gevoelig is en een sterke intuitie heeft. Veel ouders vertellen me dat ook: hij kan niet praten, maar hij heeft alles door! Of: als er iets aan de hand is, merkt hij het direct. Dan kun je het beter maar toegeven.

Als je eraan werkt om authentieker te zijn, wordt je niet alleen gelukkiger, maar maak je jezelf daarmee ook voorspelbaarder. Anneke heeft net al iets gezegd over hoe ongrijpbaar, hoe onvoorspelbaar, hoe onveilig mensen kunnen zijn voor deze kinderen. Mensen zijn telkens anders! Mensen zeggen het ene, en hun lichaamstaal zegt het andere! Ah, maar DEZE mens begrijp ik wel. Bij deze klopt het gewoon. Als deze zegt ‘ik ben blij met je’, dan VOEL ik dat er ook achter. Dan zit er niet een bericht achter van ‘ik plak je achter het behang!’

Nog een punt waarop mensen onvoorspelbaar zijn en telkens van kleur verschieten, dat zijn EMOTIES. Ook hierin kun je iets heel bijzonders doen, om je gevoelige kind tegemoet te komen. Maar ja, je kunt ze niet gewoon onder het tapijt stoppen. Je kunt niet gewoon een blij gezicht opzetten als je je van binnen eigenlijk verdrietig voelt, of boos. Dan komt meteen je authenticiteit in gevaar, je echtheid. Dus hoe los je dat dan op? Je kunt emoties ook aanpakken bij de bron, bij de plaats waar ze ontstaan. Bij de Optionfilosofie gaat men ervanuit dat emoties een natuurlijk aanvoelende reactie zijn op iets dat in je leven gebeurt. Maar deze reactie is toch een aangeleerde reactie! Kaufman realiseerde zich dat toen hij een medestudent bezocht, die net zijn zusje verloren was. Het bleek dat deze jongen niet in diepe rouw gedompeld was, maar, omdat hij een ander geloof aanhing, rustig, blij en dankbaar was dat zijn zus nu al naar de hemel mocht.. Mensen reageren dus niet allemaal emotioneel hetzelfde op dezeflde gebeurtenis. Wat zit daarachter? Hoe komt dat? Volgens Kaufman komen emoties in je op naar aanleiding van maar een ding: de overtuiging dat iets goed voor je is of slecht voor je is. En het mooie is, dat je deze overtuiging kunt veranderen en dat vervolgens ook je emotie meeverandert. Je kunt je vooroordeel over het leven veranderen: je kunt er bij voorbaat vanuit gaan dat alle dingen goed voor je zijn. Dan zijn je emoties in principe: blij, dankbaar, gelukkig, en enthousiast!

En dit zijn dan meteen basiselementen in de Son-Rise methode. Dat je zodanig met jezelf omgaat dat je oprecht blij, enthousiast en dankbaar bent. Dankbaar voor iedere poging die het kind doet om aan je uitnodiging tegemoet te komen – al is het maar een heel klein beetje gelukt. Enthousiast over wat het kind aandraagt en oprecht gefascineerd en geboeid zijn door wat hij doet, hoe zich gedraagt, wat hem lijkt bezig te houden. En daar zie je meteen een soort omgekeerde wereld ontstaan: in plaats van dat je op je kind afstapt met een waslijst van dingen die JIJ hem wilt leren: zindelijk worden, woordjes zeggen, zichzelf aankleden, lezen en rekenen en netjes met mes en vork eten… gaat het kind JOU iets leren. Het begint ermee dat je met nieuwe ogen gaat kijken, en alles even opzijzet wat je DENKT dat je al weet over je kind. Je speurt als een detective naar aanwijzingen, soms zijn ze heel miniem, voor hoe jouw kind in elkaar zit en wat hij daarover zelf aangeeft. Het kind leert je zijn eigen gebruiksaanwijzing en het kind laat jou zien wat hij leuk vindt en wat hem motiveert. Treinen bijvoorbeeld. En het leuke is, dat je als je eerst zorgvuldig contact opbouwt (door je houding liefdevol en niet-oordelend te laten zijn, en door zelf veilig en voorspelbaar te worden) en als je vervolgens het kind observeert, en met hem meespeelt en meebeleeft, en op die manier zijn gebruiksaanwijzing ontdekt, dat je dan vervolgens wel eens veel meer succes zou kunnen hebben met het aanleren van die dingen die JIJ graag voor het kind wilt. Zoals aankleden en woordjes zeggen. Welke woordjes ga je dan samen zeggen? Trein! Tjoeke tjoeke! Rijden! Stoppen! Zeg maar rijden!, dan kan de trein vertrekken! En zelfs aankleden kan, met een beetje fantasie en creativiteit, heel veel met treinen te maken hebben. Treinentriu! Conducteurspet! Die broek rijdt over de rails van je benen….

Je kunt je voorstellen dat juist ouders en mensen die veel met een kind in contact staan extra geschikt zijn om het kind en zijn gebruiksaanwijzing, zijn motivatie, zijn taal zo goed te leren kennen dat ze het kind in zijn eigen wereldje tegemoet kunnen treden (en het daarna kunnen uitnodigen om ook onze wereld eens te bekijken). De deskundigen, de hulp[verleners, de artsen, zien je kind maar een uurtje in de week, of nog minder vaak. Daarom zijn naar ons idee de ouders de belangrijkste hulpbron voor hun kind en managers van hun thuisprogramma. Want we gaan er vanuit dat ouders een persoonlijke kennis van het kind hebben die belangrijker is dan alle tests en onderzoeken bij elkaar.

Je zou kunnen zeggen, hoe komt die Kaufman erbij om al deze dingen uit te vinden en te gebruiken met zijn zoontje met autisme en later met zoveel andere kinderen? Daar kan ik wel iets over zeggen. Een aantal jaren voordat dit bijzonder zoontje Raun geboren werd, kwam Kaufman in aanraking met een leraar die hem de Option-dialoog leerde. De optiondialoog is in essentie een vraaggesprek, waarbij een aantal dingen worden aangenomen: respect voor de mens als eigen krachtige bron, de mens is goed, onder alles zijn al zijn bedoelingen goed, en de mens kiest op elk moment, met de beste bedoelingen, hoe hij zich ergens over wil voelen en welke overtuigingen over de werkelijkheid hij aan wil houden. Deze optiondialoog kun je dus gebruiken om je eigen gevoelens te onderzoeken en te zien waar de plaatsen zijn waar je kunt kiezen voor andere gevoelens en overtuigingen. Als je jezelf voorspelbaarder wilt maken voor je kind, kun je dit gebruiken als een krachtig hulpmiddel om gemiddeld steeds gelukkiger te worden. Kaufman heeft vervolgens vanuit wat hij hierbij geleerd had, zijn zoontje tegemoet getreden. En hij zag dat het werkte.

Uit die optiondialoog komt ook het laatste punt voort dat ik vertellen wil. Binnen de optiondialoog heb je twee mensen: de ene die zijn gevoelens wil onderzoeken en de andere die hem vragen stelt. Die vragen die gesteld worden, worden gesteld vanuit die liefdevolle grondhouding, maar ook vanuit een houding van niet- weten: er wordt niet ingevuld : ah, ik snap het helemaal, of ik weet wat goed voor je is. Iedere vraag volgt integendeel direct uit wat die ander zojuist gezegd heeft. Volgen is een belangrijk element in de optiondialoog, ook dat zie je in de speelkamer terug. Ik was met Steven Wertz mee toen hij een meisje op haar speciale school observeerde. Kim had nog niet de juiste ‘pincetgreep’ te pakken om haar prikpen vast te houden. Toen de juf de prikpen terugpakte en hem anders in haar hand wilde duwen, werd Kim boos, en wilde niet meewerken. Steven greep in, en nam de juf even apart: vraag nu eens of Kim tien keer prikt zoals Kim de pen vasthoudt, en daarna twee keer zoals de juf het doet. Kim keek geinteresseerd en voldeed direct aan het verzoek.

Controle
Soms worden kinderen zomaar verzet of versleept, alsof ze een zak aardappels waren. We denken er niet altijd bij na, maar eigenlijk is dat niet respectvol. Je kunt ook een klein stukje kracht geven, en dan het kind de kans geven zich te verzetten. Het gevoel dat je controle hebt is een belangrijk aspect om je veilig te kunnen voelen. Ik ben op het Option Instituut geweest met een meisje en haar gezin. Rachel was acht jaar. Ik zag hoe ze in de speelkamer voorzichtig iets uitprobeerde, nog eens iets, eens probeerde iets te doen met de mensen die met haar kwamen spelen, eerst voorzichtig, toen er geen negatieve gevolgen leken te komen met steeds meer vertrouwen. Op een gegeven moment was ze als een koningin in vol ornaat die bevelen gaf en genoot van het effect van haar woorden op de mensen om haar heen. (Pak koffertje) En regelmatig kreeg deze koningin alweer een nieuwe ambassadeur op bezoek, die haar uit zijn land iets héél bijzonders kwam brengen. Al snel kon Rachel de verleiding niet weerstaan om in te gaan op waar deze mensen haar voor uitnodigden. Maar af en toe, en dat kon bliksemsnel tussendoor gebeuren, moest ze weer even uitproberen of ze vrij was om zich terug te trekken, als ze dat wilde, of om iemand met woorden te ‘besturen’. En even bliksemsnel ging haar begeleider daarin mee – Rachel was aan het roer, Rachel mocht aangeven wat ze nodig had op dat moment. En zodra ze zich ervan had verzekerd dat alles in orde was, ging ze weer van harte meedoen aan de activiteiten die ze haar aanboden. In die week is ze begonnen met schrijven. Ze schreef een brief aan haar favoriete televisiepersonage. Hoe ze dat voor elkaar kregen? Dit stuk van het programma heet het inspireren tot groei. Eigenlijk is het heel gemakkelijk. Je gaat er gewoon vanuit dat het kind het kan. Heel roekeloos, tegen alle rationele argumenten in, zag ik daar mensen die Rachel gewoon vroegen – okee, schrijf de eerste letter maar op dan! Als jij er niet in gelooft, zal het kind er zeker niet in geloven dat hij het kan!

Verder is er nooit dwang, geen moeten. Maar hoe kun je dan een kind motiveren? Nou, met intrige bijvoorbeeld. Met uitnodiging. En als het de eerste keer niet lukt, dan blijf je het proberen. Niet omdat je er een kater van hoeft te krijgen als het niet lukt, (dat is een van de principes die je bij Option leert – je humeur hoeft niet te staan of te vallen met of je krijgt wat je wilt), maar omdat proberen altijd vrij staat. En telkens proberen heeft zin! En hoe meer jij en je kind er met stralende ogen aan werken, er lol in hebben en zelfs fanatiek over worden, hoe meer kans dat het lukt! Of dat het eerste stapje lukt! En van een groot aantal van de dingen die ik genoemd heb, zul je vandaag nog een heleboel voorbeelden krijgen. Dit was voorlopig mijn verhaal over de uitgangspunten van houding en het effect daarvan op je kind.

Dank je wel!