Irlen bij scotopische gevoeligheid

Irlen bij scotopische gevoeligheid

Als letters voor zichzelf beginnen….

Omdat een cliënt van me het nodig had, ben ik zojuist in Amerika getraind als Irlen-screener. Wat Irlen is? Dit zijn de verhalen die ik op video zag, en die me verteld werden tijdens de training:

Een klein blond meisje zat ondersteboven in een grote oude leunstoel, zodat ze het boek boven haar hoofd kon lezen. Nu ik weet wat ik zojuist geleerd heb, vond ik haar oplossing een slimme en vertederende strategie om zichzelf te helpen. Op deze manier viel er minder licht op het boek!

Een ander kind keek wild en angstig om zich heen zodra ze de klas binnenstapte. Als ze las, probeerde ze met haar handen te zorgen dat de woorden niet telkens van de bladzijde af bewogen. Na een minuut of tien wilde ze telkens naar het toilet, om bij te komen.

Een vrouw had na een auto-ongeluk met whiplash, sterke tics en kon nog geen drie doosjes op elkaar stapelen zonder alle randen af te tasten alsof ze eigenlijk blind was. Een meisje dat gevraagd werd een boek te lezen tuurde ernaar alsof ze recht in de zon keek. Haar ogen traanden en knepen zich tot spleetjes. Ze bewoog het boek van zich af en weer terug om het beter te kunnen zien.

Een jongetje werd zo gestrest van lezen dat hij niet stil kon zitten en zijn armen en benen bewoog en wiebelde, zich krabde, zelfs ernstig eczeem ontwikkelde. Hij kwam niet verder dan het niveau van anderhalf jaar leesles. Een vrouw vertelde dat ze heel voorzichtig moest autorijden omdat ze anders de geparkeerde auto’s aanreed, en dat ’s nachts alle koplampen en verkeerslichten met lichte strepen eraan tot  pluizige sterren werden en het rijden bijna onmogelijk maakten. Traplopen vond ze ook geweldig moeilijk!

Al deze mensen veranderden met een speciaal gekleurde bril op in gezellige, goed lezende en functionerende, ontspannen pratende en kijkende medeburgers. Wat er met ze aan de hand is? Een functieprobleem in het doorgeefsysteem van de ogen naar de visuele cortex in de hersenen. Waarschijnlijk hebben zij in geval van grote contrasten last van een soort timingprobleem, zodat letters, rechte lijnen (ook muren en vloeren) zich vervormen, lijken op je af te komen, flikkeren en opgloeien, en soms zelfs op een duizelingwekkende manier lijken rond te draaien. Sommigen leven dus hun hele leven met allerlei stressklachten, hoofdpijn, misselijkheid (soort wagenziek!) en buikpijn, en soms ook moeizame leesprestaties Ook schrijven gaat soms moeilijk, vooral onder TL-licht en op hagelwit papier. Sommigen hebben moeite met diepte zien. De overgevoeligheid voor licht van hun ogen heet: scotopic sensitivity syndrome. En om mensen met het hiervan afgeleide “Irlen Syndroom” te helpen heeft Helen Irlen, in Los Angeles, Amerika, gekleurde plastic oplegbladen voor het lezen en computeren ontwikkeld, en een methode om (nieuwe, ongecoate) brillenglazen van een speciale gekleurde coating te voorzien. Ieder individu heeft zijn eigen samengestelde kleur, die voor hem of haar het timingprobleem van de visuele signalen in de hersenen, oplost.

12 tot 14% van alle mensen hebben in milde of ernstige mate Irlen. Van de kinderen in het speciaal onderwijs is getest en bewezen dat tot 56% van de kinderen onder andere Irlen hebben. Het oplossen van hun perceptieproblemen kan een belangrijk stukje van hun totale puzzel zijn. Sommige kinderen gaan na het aanmeten van gekleurde lenzen in enkele minuten jaren in leesniveau vooruit. De hierboven genoemde gestreste jongen las op zijn 22e jaar, met zijn nieuwe Irlen-bril voor het eerst een heel boek. En zijn eczeem verdween volledig. Ontroerend vind ik ook het verhaal van zijn moeder, die op haar 52e pas een Irlen-bril kreeg, naar buiten ging, en enthousiast gillend weer terugkwam: “ja maar, ik heb nooit geweten dat wolken BOL waren!!” Een ander jongetje was de beslissende factor voor Paul Whiting, die de Irlen-oplossing voortvarend in Australië is gaan verspreiden. Paul vroeg het kind waarom hij zo’n rare groene bril opdeed, en kreeg te horen: “Ja ’tuurlijk, ik ben ermee gepest, en ik moest in de slag met mijn meesters en juffen, maar ik zet hem echt níet af, want met deze bril kan ik goed werken en anders was ik dom.”

 Natuurlijk is de Irlen-methode ontwikkeld voor mensen die konden praten en konden vertellen wat ze zagen en welke kleur het zicht comfortabeler maakte. Maar ik heb aanwijzingen gekregen hoe je kinderen die niet kunnen lezen, zelfs kinderen die niet kunnen praten, toch kunt testen en helpen. Zelfs een baby van een maand of zes op schoot bij haar moeder ontspande voelbaar toen bepaalde kleuren lenzen voor haar ogen werden gehouden. En niet-lezende kinderen kunnen zoekplaatjes doen of symbolen aanwijzen, bijvoorbeeld symbolen die stuk voor stuk op lastig gestreepte, verschillende achtergrondjes staan. Als deze taak nou ineens vijfmaal zo snel en met meer plezier wordt gedaan… zou het wel eens kunnen dat dat gekleurde transparantje behulpzaam is!

In termen van ogen kan ik een van de theorieën over wat er gebeurt ook wel proberen te begrijpen. Mijn vader werkte als kleurenexpert en ontwierp onder andere een kleurencirkel op basis van de drie soorten kleurreceptoren in het oog: we hebben receptoren voor blauw, rood, en groen, en naarmate deze drie soorten receptoren sterker of minder sterk door bepaald licht worden aangesproken, zien we daarmee alle kleuren en kleurschakeringen. Met deze kleurreceptoren (oftewel “kegeltjes”) in de gele vlek van het oog zien we ook gedetailleerde beelden, zoals bij lezen nodig is. De gekleurde overlegvellen zorgen volgens mij dat bepaalde receptoren (bijvoorbeeld de blauwreceptor, of blauw en groen samen) het meeste licht ontvangen. De storende receptor (bijvoorbeeld de rode) kan zo grotendeels worden “uitgeschakeld”. Een andere theorie heeft te maken met gevonden beschadigingen aan de cellen die de receptorsignalen naar de visuele cortex moeten doorgeven. Maar ondanks veel onderzoek dat onomstotelijk bewijst dát het werkt, heeft nog niemand via onderzoek kunnen vaststellen waaróm de kleuren die Helen zo zorgvuldig empirisch heeft uitgezocht, zulke enorme resultaten geven.

 Bij iemand met Irlen veroorzaken de door hun “scotopisch gevoelige perceptie” doorgegeven beelden, allerlei visuele effecten die door de hersenen gemaakt worden om de afwijkende stroom van gegevens te interpreteren. De visuele effecten zitten het automatiseren van lezen in de weg. Soms doen ze ook gewoon pijn, of word je er al gauw tureluurs van. Voor sommige mensen is het scherp zichtbare stukje van de pagina door alle onrust zo klein, dat het interpreteren van bijvoorbeeld een uitgebreide wiskundeformule onmogelijk wordt – want ze zien hem niet in zijn geheel! Ook het leestempo wordt hierdoor lager, want je kunt niet, zoals normaal wel gebeurt, vooruitkijken om de hersenprocessen en eventueel de mondmotoriek voor de volgende woorden alvast in gang te zetten. En even een pagina scannen of zgn. speed-reading wordt helemaal onmogelijk.

Aan het eind van mijn training mocht ik een jongetje testen. Harrison was elf jaar, roodharig, en had als diagnose ADD. (Helen Irlen zegt dat bij ongeveer een derde van de kinderen met dyslexie en bij een aanzienlijk percentage van de kinderen met ADD deze diagnose, inclusief de Ritalin, compleet verdwijnt na het aanmeten van een Irlen-bril). Harrison vertelde dat hij erg hield van lezen. Hij was binnengebracht omdat zijn moeder onder andere had gemerkt dat hij graag in heel donkere ruimtes las (de dochter van mijn trainers las zelfs het liefst de hele dag onder de dekens bij het lampje van de elektrische deken). Bij de tests, die bedoeld zijn om de ogen wat lastige situaties voor te schotelen, rapporteerde Harrison de gekste bijverschijnselen. Hij zag lichtflitsen en zwarte lijnen die grijs werden, bewogen of verdwenen. Het begin van elke nieuwe zin krulde op van het papier af. Hij fronste zijn voorhoofd, kneep zijn ogen, en kon niet stilzitten. Hij wreef zijn armen en gezicht. En toen ik hem vroeg hoeveel van de leespagina hij scherp kon zien, was dat in de breedte nog redelijk, maar in de hoogte bijna niets. Zodra ik hem de transparanten aanbood, koos hij voor een donkerblauw, en daarbovenop nog een tweede laag donkerblauw, en daarbij nog een paars! Je zag zijn gezichtje en zijn lijf ontspannen, hij las vlotter, en zijn scherpzien was nu ineens een enorme cirkel rondom het door mij aangewezen middelpunt. Hij leek verbaasd dat het beeld er ook zo prettig kon uitzien! Uiteindelijk kon hij de ontspanning vasthouden en bleek het lezen nog prettiger bij slechts één donkerblauwe transparant. En daarmee ging hij trots de deur uit.

Je kunt meer informatie krijgen over Irlen door het op internet op te zoeken. In België zit iemand die na het screenen brilkleuren (“filters”) kan aanmeten, maar bij voldoende belangstelling kan ik ook mijn trainers uit Amerika met hun koffertje lenzen naar Nederland laten overkomen. En natuurlijk ben je welkom met vragen te mailen of te bellen.